|| ज्ञानेशो भगवान विष्णु: ||
घेईं घेईं माझे वाचे । गोड नाम विठोबाचें ॥१ ॥
तुम्ही घ्यारे डोळॆ सुख । पहा विठोबाचे मुख ॥ २॥
तुम्ही आईकारे कान । माझ्या विठोबाचे गुण ॥ ३ ॥
मना तेथें धांव घेई । राहें विठोबाचे पायीं ॥ ४॥
तुका म्हणे जीवा । नको सोडूं या केशवा ॥ ५॥
मराठी व इंग्रजी निरुपणासहित
Verbatim Meaning :-
O' my tongue, recite the sweet name of Vithobaa ( Panduranaga)|| 1||
O' my eyes, enjoy the sight of Vithoba|| 2 ||
O'my ears , listen to the the praise of Vithoba || 3||
O' my mind go and seek the holy feet of Vithoba|| 4||
Tuka says O' man , do not forget this Keshavaa || 5||
Back ground Information :-
We have seen in our earlier Abhangas that most of our saints have said that reciting the holy name of God is the best way.( This is Namasmaran Bhakti ie. Worship of God thru recitation of His name).
Incidentally some of our seers and saints ( Samarth Ramadas swamy , Vasudevanand Saraswati of Garudeshwar to name a few) have told very clearly that “ if one recites the name of God 3and1/2 crore times then the person will have the vision of God in the dream state, ” and 13 crorerecitation will lead to vision of God in the waking stateleading to Liberation.
But both these numbers are very large numbers . Many of us have turned to Spirituality in our late age only. A physical check to know time to be spent to recite even a Crore indicates that one will be required to recite the name for 5 hours a day; then only in about 6 years he will be able to reach the figure of 1 crore. Thus we will needaround 66 years to complete the figure of 13 crorerecitations. This definitely is a very uneasy situation.
Thus one gets a feeling that this path is also very difficult to tread upon since we have to pay attention to our worldly duties for our and our Family’s welfare and survival..
However this conclusion is not correct. We have seen that it is the attitude of mind that needs to be changed.
Like some earlier Abhanga this one too gives us guidance to resolve the issue satisfactorily .
It brings out a point that we should use our all five sense organs in the specific fashion described in the abhanga. This can be done without causing any interference with our task of performing the worldly duties.
Meaning of the Abhanga:-
1st stanza : Here Tukaraama maharaj is saying that his tongue should recite the name of God alone. This has some what deeper meaning. We can speak verbally',and mentallytoo. Verbal speech is for communication with the other beings and as long as we are in this world we have to communicate with others sometimes or the other. If we see the presence of God in others and remembering this aspect speak with them without any harshness , then evenall the verbal speech is like reciting the holy name of God. The speech should be without any anger, contempt etc is therefore important. Sweet speech will get the answers is sweet speech in return .
2nd stanza:- Here Maharaj says that he should always see the smiling face of his Panduranga. Panduranga is another name of Lord Krishna. We must remember that the wholeworld is filled with Him only. Thus whatever we see it is a manifestation of the Lord. This is also the preaching of the Ishopanishad .
3rd stanza:- Here Tukarama maharaj is saying that his ears should always listen to the praising word about the lord. This means we should avoid the places where violence is present and harsh words are being exchanged. As said in the 1st stanza we have to also avoid harsh speech since it can give us pain if other party is hurt and retaliates with harsh words.
4th stanza & 5th Stanza:- Here maharaja says that his mind should go where-ever his Lords' holy feet are seen and advises his mind that it should not forget “This LordKeshava” at all.
In this stanza he specifically has used the word “ This” to address his God. It means that he himself is experiencing the presence of the Lord.
The last line also indicates that the complete abhanga is meant as a preaching for those who have yet not experienced the presence of God.
One similar verse is available in the Shivamanasapuja Stotram. ( Stotram mean words of Praise of the God written in Poem forms) It is as follows.
आत्मा त्वं गिरिजा मति: सहचरा प्राणा: शरीरंगृहम् ।
The Chaitanya residing in the body is nothing but You (Shiva) The Intellect is your associate Girijaa ( Parvati) and the body itself is the house where they are residing.
पूजा ते विविधोपभोगरचना निद्रा समाधि:स्थिति:।
Various enjoyments by the five sense organs is the Worship (of this Shiva) and state of Sleep is the perfect absorption of the mind into the Supreme Spirit.
संचार: पदयो: प्रदक्षिणविधि: स्तोत्राणि सर्वा गिरो ।
All the movements are nothing but the circumambulation ( done as reverential salutation to God) and all the speech is nothing but the praise (of You O'Shiva)
यद्यत्कर्म करोमि तत्त्दखिलं शम्भो तवाराधनम् ॥
Whatever action I do is thus being done as a worship to you O'Shiva.
This verse aptly describes how the attitude of seeker for the liberation should be. Tukarama maharaj has described the same by coupling the same with his own experience . This also show How a liberated person lives in this world.
Teaching of the Abhanga:- This abhanga teaches us the following aspects
1. How to interact with the world.
2. The main basic point is to treat everybody, and everything as a form of God.
3. Always talk by giving due respect to the other persons.
4. Treat the envoirnment as God and do not spoil it by misuse.
5. Do every action as worship to the God and accept the outcomes as the will of God
And be happy in all the circumstances.
- Dnyanda
मराठी भाषेतील निरुपण : -
घेईं घेईं माझे वाचे । गोड नाम विठोबाचें ॥१ ॥
तुम्ही घ्यारे डोळॆ सुख । पहा विठोबाचे मुख ॥ २॥
तुम्ही आईकारे कान । माझ्या विठोबाचे गुण ॥ ३ ॥
मना तेथें धांव घेई । राहें विठोबाचे पायीं ॥ ४॥
तुका म्हणे जीवा । नको सोडूं या केशवा ॥ ५॥
अभंगामागची भूमिका :-
आपण आधिच्या अभंगाचा अर्थ समजून घेतला तेंव्हा पाहिलेच आहे की सर्वच संतांनी नामस्मरणावर भर दिलेला आहे. संत रामदासस्वामी , वासुदेवानंद सरस्वती ( गरुडेश्वर येथील) यांनी तर हे ही सांगितले आहे की " जर एखाद्याने ३ १/२ कोटी जप केलातर त्याला स्वनामधे व जेंव्हा १३ कोटी पूर्ण होईल तेंव्हा प्रत्यक्ष जागृतावस्थेतच भगवंताचा साक्षात्कार होईल.
ह्या दोनही संख्या खूप मोठ्या वाटतात. आपल्यापैकी बरच जण वयाच्या ५०-५५ नंतर अध्यात्माचा शोध घ्यायला लागलो आहोत. जर रोज ५ तास जप केला तर १ कोटी जपसंख्या पूर्ण होण्यास ६ वर्षे व १३ कोटीस ६६ ते ७० वर्षे लागतील. म्हणजे ह्याजन्मी मोक्ष अशक्यच आहे असे वाटेल. ह्याचे कारण म्हणजे आपल्याला संसाराची कामे सोडून फक्त जप करत बसावे लागेल. पण असे वागणे नक्कीच घातकच असते ह्यात संशय नाही
पण आता वेळ थोडा हे असे वाटणे चूकच आहे.
मागे पाहिलेल्या प्रमाणे हा अभंग आपल्याला काय उपाय करायचा तेच मार्गदर्शन करतो आहे. तो उपाय अभंगात सविस्तर रीत्या दिलेला आहे.सारांश खालॊ देत आहे.
मनाची एक विषिष्ट तयारी फक्त असायला हवी आपल्या सर्व ज्ञानेंद्रियांना व मनाला ताब्यात ठेवणे जर केले तर आपली प्रपंचातली सर्व कामे करूनसुद्धा परमार्थ साधता येईल.
अभंगाच्या अर्थाचे स्पष्टिकरण :-
१ला चरण:- सर्वप्रथम महाराज म्हणतात की त्यांच्या वाचेने भगवंताचे गोड नांव घ्यावे. ह्याला बराच सखोल अर्थ आहे. आपण वैखरीत ( ईतरांना बोलणे ऐकू येईल असे म्हणजे संवाद करत असतान ) नेहमी बोलतो. तसेच मनातल्या मनात पण बोलतो. जर सर्वांभूती भगवंत आहे हे मनास पटले तरच आपले इतरांबरोबरचे बोलणे गोड होईल. असे बोलणे म्हणजेच " विठोबाचे गोड नाव घेणे होय" कधीही कोणालाच राग आला असला तरिपण कर्कश, मनाला जखम करणारे , उद्वेग वाटेल, दु:ख होईल असे बोलू नये हेच येथे सांगितले आहे. त्यामागची भूमिका : सर्वांभूती भगवंत पाहाणे हीच असायला हवी.
२रा चरण;:- ह्याठिकाणी महाराज म्हणतात की त्याना सतत सर्वत्र स्मितहास्यकरणारे विठोबाचे मुख दिसावे. विठोबा म्हणजेच पांडुरंग.हे भगवान श्रीकॄष्णांचेच एक नांव आहे. हे सर्व जगत् भगवंतानेच व्यापले आहे असे ईशोपनिषद सांगते. सर्व संतांच पण हाच स्वानुभव आहे. अशी दॄष्टी ठेवली की सर्व जगत आनंदमय आहे हेच अनुभवास येते. अशी जगाकडे पाहण्याची दॄष्टी असावी हेच येथे सांगितले आहे.
३रा चरण :- ह्या चरणामधे तुकाराम महाराज म्हणतात की त्यांच्या कानांनी भगवंताचे गुंणवर्णन ऐकू येवो. असे गुणवर्णन जेथे चालू असेते तेथे कोणतिही भांडणे , वादविवाद , आरडओरडा नसतो.थोडक्यांत म्हणजे जेथे वाचेने गोड शब्द आहेत ते भगवंताचे कीर्तनच जणू असते.
जरा विचार केला तर असे म्हणता येते की गोड बोलण्याने दुसîrÉÉच्या अंतरात्म्यास आनंदच होतो म्हणजेच असे गोड बोलणे हे भगवंताचे कीर्तन कां म्हणता येते ते पटू शकते.
तुकाराम महाराजांना हेच येथे बहुतेक सांगायचे आहे. निदान मला तरी असेच वाटते.
४था व ५ वा चरण :- येथे तुकाराम महाराज सांगतात की त्यांचे मन सतत भगवंताच्या पाय़ांशी राहो. व " ह्या केशवाला कधीही सोडू नका" असा उपदेश पण त्यांनी केलेला आहे.
येथे त्यांनी " हा केशव " हे शब्द वापरून आपल्याला हेच सांगितले आहे की ते भगवंतास प्रत्यक्ष सतत बघत आहेत. तो आहेच हेच सत्य आहे हे येथे ठासून सांगितले आहे. ह्याचाच अर्थ हा पण आहे की हा संपूर्ण अभंग ज्यांना भगवंताच्या भेटीची आंस लागली आहे त्यांना मार्गदर्शनासाठीच जणू लिहिलेला आहे.
जवळपास ह्याच अर्थाचा एक श्लोक शिवमानसपूजेमधे आहे. तो खालीलप्रमाणे आहे.
आत्मा त्वं गिरिजा मति: सहचरा प्राणा: शरीरंगृहम् ।
पूजा ते विविधोपभोगरचना निद्रा समाधि:स्थिति:।
संचार: पदयो: प्रदक्षिणविधि: : स्तोत्राणि सर्वा गिरो ।
यद्यत्कर्म करोमि तत्त्दखिलं शम्भो तवाराधनम् ॥
श्लोकाचा अर्थ :- हे शिवा ! तूच शरीरस्थ आत्मा आहेस . बुद्धी हीच पार्वती आहे व शइर हेच त्यांचे राहण्याचे ठिकाण आहे. देहाने पंचइंद्रियांद्वारे घेतलेले भोगच तुझी पूजा आहे. निद्रा हीच समाधीची स्थिती आहे. पायाम्नि केलेला संचर हीच जणू तुला घातलेली प्रदक्षीणा आहे. जे जे बोलणे घडले तीच तुझी स्तुती आहे. हे शिवा मी जे जे कर्म करतो आहे ती तुझी आराधनाच आहे.
तुकाराम महाराजांनी स्वानुभवावर आधरित अभंगामधे हेच वेगळ्या शब्दांमधे लिहिले आहे
जीवन्मुक्त व्यक्ती जगामधे कशी राहते त्याचेच हे वर्णन आहे असेही म्हणता येईल. असो.
अभंगाची शिकवण :- खालीलप्रमाणे आहे.
१) जगाशी कसे वर्तन असावे .
२) सर्वांभू ती भगवंताअस पाहावे व तसे वागावे. ह मुख्य मुदा आहे.
३) सर्वांशीच आदराने , प्रेमाने बोलावे.
४) सर्व सृष्टी भगवंतच आहे म्हणून वस्तूचे नुकसान करू नये.
५) प्रत्येक कार्य भगवंताची पूजा असे समजूनच नीट करावे.
- ज्ञानदा
- radaharaniji.blogspot.in
